نگاهی به زندگی پرفراز و نشیب استاد پرویز شهریاری
پرویز شهریاری، از نامآوران آموزش ریاضی ایران، در آذرماه ۱۳۰۵ در یکی از محلههای فقیرنشین کرمان به دنیا آمد. خانوادهاش زرتشتی بودند و پدرش، پس از ترک کشاورزی، در کارخانه ریسندگی مشغول به کار شد. اما این شغل تازه، به علت شرایط سخت محیط کار، سلامتی او را گرفت و در ۴۶ سالگی از دنیا رفت. پس از مرگ پدر، مادر خانواده با تلاش فراوان، بار زندگی را به دوش کشید و فرزندانش را با زحمت زیاد به مدرسه فرستاد. خود پرویز شهریاری بعدها گفت: «گاهی یک تکه نان در تمام روز گیرمان نمیآمد.»
او از همان دوران کودکی کارهای سختی چون بنایی، خشتمالی و نخریسی انجام میداد تا به خانوادهاش کمک کند، اما در عین حال در تحصیل نیز سرآمد بود. در مهرماه ۱۳۱۱ به دبستان کاویانی رفت، سپس دبیرستان ایرانشهر را با موفقیت گذراند و در سال ۱۳۲۱ وارد دانشسرای مقدماتی کرمان شد. پس از فارغالتحصیلی با رتبه اول، برای ادامه تحصیل به تهران اعزام شد و در رشتهی ریاضی دانشسرای عالی پذیرفته شد.
تحصیل او در دانشگاه به خاطر فعالیتهای سیاسی در آن دوران، با وقفه همراه شد و مدرکش را با تأخیر دریافت کرد. اما این موضوع باعث نشد او از مسیر آموزش و پرورش دور بماند. او که خود رنج و محرومیت را در زندگی تجربه کرده بود، به آموزش به عنوان رسالت نگاه میکرد، نه شغل.
استاد شهریاری از نخستین کسانی بود که به فکر آموزش هدفمند و با برنامه افتاد. او بنیانگذار دبیرستان خوارزمی و گروه فرهنگی مرجان بود. اولین کلاسهای کنکور را او راهاندازی کرد، آن هم در زمانی که آموزش کنکور در کشور ناشناخته بود. بعدها مدارس خوارزمی به یکی از موفقترین نهادهای آموزشی ایران تبدیل شدند. مدرسه دخترانه مرجان را هم به یاد دختر ازدسترفتهاش تأسیس کرد و با پرورش مرجانهای دیگر، آن غم بزرگ را به کار فرهنگی سازنده تبدیل نمود.
شهریاری از دهه ۳۰ تا پایان عمر، معلمی عاشق بود. بیش از ۵۰ سال در دبیرستانها، دانشگاه تهران و دانشسرای عالی تدریس کرد و تا آخرین روزهای زندگیاش، حتی در کهولت سن، در جلسات آموزشی و همایشها حضور مییافت. یکی از ویژگیهای مهم او، نگاه امیدبخشش به آینده بود. با وجود بیماری و سختی، همواره لبخند به لب داشت و به جوانان انگیزه میداد که «راه علم، ارزشش از همه چیز بیشتر است.»
آثار استاد شهریاری شامل بیش از ۲۰۰ جلد کتاب است؛ از جمله ۵۷ کتاب درسی ریاضی، ترجمههای ارزشمند از متون علمی روسی، و صدها مقاله در نشریات مختلف. مجلاتی همچون «آشنایی با ریاضیات»، «آشتی با ریاضیات»، «چیستا» و «دانش و مردم» به همت او منتشر شدند. این مجلات، راهی بودند برای پیوند میان علم، فرهنگ و زندگی روزمره.
بخشی از کارهای او به ریاضیات مدرسهای اختصاص داشت؛ او به خوبی فهمیده بود که بسیاری از دانشآموزان در یادگیری مفاهیمی مانند قدر مطلق، جزء صحیح، و استقرا دچار مشکلاند. به همین دلیل کتابهای کمحجم، دقیق و سادهای در این زمینهها نوشت که هنوز هم مورد استفاده قرار میگیرند.
پرویز شهریاری نه فقط یک معلم بلکه یک الگو بود. الگویی از مقاومت، پشتکار، عشق به علم و باور به نقش آموزش در ساختن جامعه. او خود از دل سختیها برخاست و برای هزاران دانشآموز، دریچهای به سوی دانایی گشود.
اکنون تعدادی از پرسشهایی را مشاهده میکنید که استاد پرویز شهریاری در کتابهای گوناگونشان نوشتهاند:
1) برای مقایسه کسرها، مخرج مشترک گرفتن همیشه آسانترین راه نیست. در هر یک از عبارتهای زیر، سعی کنید بدون گرفتن مخرج مشترک، بگویید کدامیک بزرگترند؟
$$\frac{3}{4} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{2}{3}$$
$$\frac{25}{20} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{5}{3}$$
$$\frac{11}{34} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{5}{17}$$
$$\frac{14}{3} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{15}{4}$$
$$\frac{58}{59} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{117}{119}$$
$$\frac{8}{9} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{6}{7}$$
$$\frac{21}{71} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{2}{7}$$
$$\frac{19}{14} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{17}{12}$$
$$\frac{101}{1001} \ \boxed{\phantom{\ge}} \ \frac{1001}{10001}$$
2) مجموع دو عدد، 77 شده است. آیا ممکن است که حاصلضرب آنها بر 77 بخشپذیر باشد؟ توضیح دهید.
3) قیمت روی جلد کتابی را در چاپ دوم، 20 درصد نسبت به قیمت چاپ اول این کتاب، بالا بردند. اما چاپ سوم کتاب را نسبت به چاپ دوم، 20 درصد ارزانتر کردند. بگویید قیمت چاپ اول این کتاب، بیشتر بوده یا قیمت چاپ سوم آن؟
4) فرض کنید امروز شنبه است. سه دانشآموز برای مطالعه به کتابخانه رفتهاند. میدانیم یکی از آنها هر 2 روز یکبار، دیگری هر 3 روز یکبار و سومی هر 5 روز یکبار به این کتابخانه میآیند.
الف) این سه دانشآموز، چند روز دیگر همدیگر را در این کتابخانه میبینند؟
ب) این سه دانشآموز، چند روز دیگر همدیگر را در این کتابخانه در یک روز شنبه میبینند؟
5) کسر زیر را مشاهده کنید:
$$\frac{1}{2 - \frac{1}{2 - \frac{1}{2 - \frac{1}{2 - \frac{1}{2 - \cdots}}}}}$$
الف) اگر در این کسر، 20 بار از عدد 2 استفاده شود، حاصل کسر، چند است؟
ب) اگر در این کسر، بیشمار عدد 2 استفاده شود، حاصل کسر، چند است؟
6) سگی به دنبال خرگوشی که با آن 150 متر فوت فاصله داشت، شروع به دویدن کرد. هر جَست خرگوش 7 فوت و هر جَست سگ در همان زمان، برابر با 9 فوت است. با چند جست، سگ به خرگوش میرسد؟
(فوت مانند متر، یک واحد اندازهگیری طول است. خوب است بدانید که هر فوت، برابر با 0.3 متر میباشد)
7) چگونه میتوان مرکز دایرهای را که روی کاغذ رسم شده، تنها به کمک یک گونیا و یک مداد پیدا کنیم؟ (گونیا تقسیمبندی ندارد و مداد هم تنها برای رسم خط به کار میرود)
منابع
کتاب «معلمان بزرگ ایران» از اسفندیار معتمدی، انتشارات مدرسه
کتاب «در پی فیثاغورث» از پرویز شهریاری
کتاب «99 مسئله ریاضی» از پرویز شهریاری
کتاب «اندیشهی ریاضی» از بوریس کوردمسکی، ترجمه از پرویز شهریاری
شماره 268 مجله چیستا و شمارههای دی و بهمن 1388 مجله چیستا
فصلنامه کمیتهی علمی المپیاد ریاضی ایران، زمستان 1392
